![Cwm Elan](https://360.scdn8.secure.raxcdn.com/ased/sites/6/2020/01/thumbnail_DRYCH_2020S4C_Hel-640x396.jpg?r)
Cwm Elan
Mae gyrru dros y mynydd o gyfeiriad Cwmystwyth i Raeadr yn brofiad cwbl hudolus i mi, ac yn daith y byddaf yn ei gwneud bob haf, yn ddi-ffael, ar fy ffordd i’r Sioe Fawr yn Llanelwedd.
Ac wrth wneud hynny, gallaf enwi sawl tyddyn a thirnod unigryw ar hyd y ffordd – Trympeg y Mynydd, Ffynnon Ginog, Rhiw Sgadan, Gors Lwyd a’r tŷ diwethaf cyn ffin Ceredigion, sef Abergwngi. Fy nhad, Tom Lewis Pengraig, sydd wedi dysgu’r rhain i mi wrth gwrs. Un sydd wedi treulio’i oes yn bugeila’r mynyddoedd hyn, a hynny fel arfer ar gefen poni!
Rwy’n edrych ymlaen yn fawr felly at raglen newydd fydd yn cael ei darlledu nos Sul yma yn rhoi blas i wylwyr Cymru o’r arfer o hel/grynhoi defaid (neu ‘hela defed’ i ni).
Deallaf y bydd y rhaglen yn canolbwyntio ar yr elfen o gyfnewid bugeiliaid, traddodiad sy’n prysur ddod i ben ar hyd a lled Cymru. Ond mae dal yn fyw ac yn gryf yma ar fynyddoedd yr Elenydd, lle bydd un cymydog yn helpu un arall i hel y defaid oddi ar y mynydd i’w cneifio’r neu i nodi’r ŵyn, gyda’r ail gymydog yn dychwelyd i helpu’r llall ar ei fferm ei hun ar ddiwrnod arall, a hynny yn ‘gyfnewid’ am ei waith.
Paradwys
![Erwyd Howells](https://broaber.360.cymru/ased/sites/6/2020/01/thumbnail_DRYCH_2020S4C_Hel-1-308x173.jpg)
Un fydd yn ymddangos ar y gyfres nos Sul yw’r hanesydd a’r awdur lleol, Erwyd Howells o Gapel Madog. Bydd y rhaglen yn dilyn y criw o fugeiliaid wrth iddynt hela defaid ar fynyddoedd Cwm Elan. Mae’n dasg a hanner gan nad oes yna ffensys i gadw defaid y naill ffermwr na’r llall ar wahân, felly bydd angen profiad, deallusrwydd, amynedd a chi defaid da i’w hel ynghyd.
“Wrth gerdded y mynydd mae dyn yn gweld rhyfeddodau natur, dyma dwi’n alw’n baradwys,” meddai Erwyd Howells ar y rhaglen. “Dwi’n teimlo’n rhan o’r lle – mae’n hollol unigryw.”
Traddodiadau’r Diwrnod Cneifio
![Merlod yr Elenydd](https://broaber.360.cymru/ased/sites/6/2020/01/thumbnail_DRYCH_2020S4C_Hel_y_Mynydd-308x191.jpg)
Bydd yna gip hefyd ar y merlod mynydd sy’n dal i grwydro’n rhydd hyd yr erwau, ynghyd â sgwrs â Glyndwr Jones Claerwen, prif fugail ystâd Cwm Elan.
“Does dim lot o ni ar ôl sy’n gallu crynhoi yn y ffordd draddodiadol,” meddai.
“Mae bywyd yn hectic ma ganol haf wrth i ni grynhoi bob dydd.”
Ond wrth gwrs, does dim angen dyddiadur ar y bugeiliaid hyn i wybod pa bryd y bydd pawb yn hela ac yn cneifio eu defaid, oherwydd mae’r ffermwyr wedi arfer cadw at yr un dyddiad, a’r un traddodiad.
Does dim dwywaith fod y diwrnod cneifio yn ddiwrnod mawr i fugeiliaid y mynydd slawer dydd, gyda rhai degau o bobl yn tyrru ynghyd slawer dydd i roi help llaw a chymdeithasu hefyd.
Dyma lun o’m cyndeidiau ar ddiwrnod cneifio ar ein fferm deuluol ym Mhengraig, Cwmystwyth yn 1919.
![Cneifio 1919](https://broaber.360.cymru/ased/sites/6/2020/01/Cneifio-1919-308x180.jpg)
Llun: Megan Lewis
A dyma lun o’m teulu a’n cymdogion a fu wrthi’n cneifio gan mlynedd union yn ddiweddarach ar yr un fferm, ac yn yr un tŷ, sef y llynedd yn 2019. Tipyn o wahaniaeth mewn niferoedd, yn does?
![Cneifio Pengraig 2019](https://broaber.360.cymru/ased/sites/6/2020/01/thumbnail_IMG_20190715_130247-308x231.jpg)
Llun: Megan Lewis
- Bydd rhaglen Hel y Mynydd, sy’n rhan o gyfres Drych, yn cael ei darlledu ar S4C nos Sul 12 Ionawr 2020 am 9pm.