gan
William Howells
Myfyrdod Sul y Mamau 2021
[Diolch i’r Parchg Peter Thomas am y myfyrdod isod]
Anwyliaid yr Anwel,
Efallai bod tuedd ynom i ystyried y Grawys yn gyfnod mwy syber a thrist na gweddill tymhorau’r calendr eglwysig; yn gyfnod o ddisgyblaeth, o ymprydio ac ymbaratoi wrth inni gyfeirio’n pererindod i gyfeiriad y Pasg a dwyn i gof groeshoelio’r Crist, ei aberth a’i ddioddefaint. Ond yna’n sydyn, yn blwmp yn ei ganol, fe ddown at y Sul hwn – y pedwerydd yng nghyfnod y Grawys, yn Sul y cyfeirir ato fel Sul y Fam.
Mam, fy anwylyn a’m hedd
A gwrthrych fy edmygedd;
Ei hanian yn fy neunydd brau
A’i gwaed yn fy ngwythiennau,
Ac yng nghôl ei chariad hi
Roedd o hyd ymgeledd imi. (PMT)
Acenion, mae’n siŵr, y medr y rhelyw ohonom uniaethu â nhw wrth inni feddwl am ein mamau, am y cariad a’r gofal a rannwyd ganddynt, eu hymdrech a’u cefnogaeth a bod mesur helaeth o’r hyn ydym yn gynnyrch dylanwad mam.
Y ma’na ddihareb Iddewig sy’n nodi (gyda thafod mewn boch): ‘Gan na fedr Duw fod ym mhobman, fe greodd famau!’, ac mae’n dda cael neilltuo Sul penodol i gofio, i gydnabod ac i ddiolch am ddylanwad a gofal – Mam.
Yn wahanol i’r arfer yn yr Unol Daleithiau o ddathlu Dydd y Fam ar ddyddiad penodol, y mae Sul y Mamau yn yr ynysoedd hyn yn rhan annatod o’r calendr eglwysig.
Yn hanesyddol, roedd y Sul yn gyfle i weision a morwynion a oedd mewn gwasanaeth gael egwyl er mwyn dychwelyd adref a bwrw’r Sul yng nghwmni eu mam, a chafwyd cyfle i blant mewn ysgolion preswyl yn yr un modd dreulio’r dydd gyda’u mamau.
Y mae’r arfer o gyflwyno cacennau simnal yn gysylltiedig â’r Sul hwn – gan gofio taw mam, mae’n siŵr, a baratôdd y pecyn bwyd o bum torth haidd a dau bysgodyn i’w phlentyn a bod hwnnw o’i gyflwyno wedi bod yn gynhysgaeth yn nwylo’r Crist i borthi’r pum mil.
Mae’n siŵr fod gan y Gwaredwr ei hunan feddwl go arbennig o’i fam ddaearol: Mair, ‘yr hon a gadwodd yr holl bethau hyn,’ meddai’r Gair, ‘gan eu trysori yn ei chalon.’ A dyna chi stôr o brofiadau ac atgofion oedd gan hon.
Fe gofiwn iddi hi a Joseff fynd â’r baban Iesu i’w gyflwyno yn y deml yn unol â deddf puredigaeth yr Iddew a’u bod wedi cyfarfod yno â hen ŵr duwiol o’r enw Simeon a’i fod yntau wedi cymryd y plentyn yn ei freichiau ac wedi bendithio Duw: ‘Yr awr hon, Arglwydd, y gollyngi dy was mewn tangnefedd yn ôl dy air, canys fy llygaid a welodd dy iachawdwriaeth …’ Simeon hefyd sy’n rhagfynegi y byddai ei fam yn ei thro yn profi ei siâr hithau o ofidiau a phryder: ‘A byddi di’n dioddef hefyd, fel petai cleddyf yn trywanu dy enaid.’ (Luc 2:35)
Gwireddwyd y dweud hwnnw droeon, mae’n siŵr, wrth iddi dystio i ymateb adweithiol tyrfa neu unigolyn yn ystod gweinidogaeth Iesu. Ond efallai yn fwy dirdynnol yw’r ymadrodd hwnnw ar derfyn efengyl Ioan lle y nodir fod Mair mam Iesu ymhlith y tystion syn i’w ddioddefaint ar y groes: ‘yn ymyl croes Iesu yr oedd ei fam yn sefyll.’ (Ioan 19:25)
Yn y drydedd ganrif ar ddeg cyfansoddodd mynach Ffransisgaidd o’r enw Jacopone da Todi emyn o fawrhad i Fair mam Iesu, ac yna yn y ddeunawfed ganrif cyfansoddodd y cerddor Giovanni Pergolesi ddarn o gerddoriaeth gysegredig yn seiliedig ar y geiriau. Cyfeiriwyd at y gwaith fel ‘Stabat Mater’. Daw’r teitl o eiriau agoriadol yr emyn: ‘Stabat mater doloroso …’
‘Wrth y groes, er gwaetha’i thrallod, Mair ei fam a ddeil i warchod. Yno’n gwylied yn ei dagrau Mab ei mynwes yn ei glwyfau.’ (cyf. PMT)
‘Pan welodd Iesu ei fam yn sefyll wrth droed y groes a’r disgybl yr oedd Iesu’n ei garu yn sefyll gyda hi, meddai wrth ei fam, “Mam annwyl, cymer e fel mab i ti,” ac wrth y disgybl, “Gofala amdani hi fel petai’n fam i ti.”’ (Ioan 19:26) (beibl.net)
Bron yn ddieithriad wrth i mi ddarllen y geiriau hynny yn efengyl Ioan, y maent yn llwyddo i gyflyru’r emosiwn ac efallai yn fwyfwy eleni.
Yn arferol mi fyddai’r Sul hwn yn gyfle i deuluoedd ymgynnull a rhannu, i gyflwyno cardiau cyfarch a rhoddion yn fynegiant o’u serch a’u cariad.
Rwy’n ymwybodol hefyd fod yna ddwyster a thristwch yn rhan o ddigwydd y Sul hwn eleni o gofio fod cynifer o deuluoedd wedi colli anwyliaid yn ystod y flwyddyn o ganlyniad i effeithiau brawychus haint y coronafirws a chyfran uchel o famau yn eu plith.
Efallai fod rhai o’r farn fod dathliad tawelach a llai masnachol i’w groesawu, gan hepgor y torchau blodau a’r siocledi arferol.
Ond os medrwn gamu’n ôl am ennyd i ystyried arwyddocâd y dydd a synhwyro ei neges, fe’i gwelwn yng nghyd-destun ein pererindod trwy gyfnod y Grawys a’i weld yn gyfle i gynnal breichiau, i estyn tosturi a chydymdeimlad ac i ennyn perthynas ac adnabyddiaeth.
Wrth droed y groes y mae Iesu yn ymddiried gofal ei fam i Ioan y disgybl annwyl ac i’w fam yn ei thro dderbyn Ioan fel mab. Yn y weithred honno gwelwn gnewyllyn yr hyn yw eglwys – sef pobl sy’n rhannu’r argyhoeddiad taw Iesu yw Mab Duw a Gwaredwr y Byd, yn camu i berthynas â’i gilydd ac yn dod yn deulu’r ffydd. Yno wrth droed y groes y mae cymuned ffydd yn cael ei ffurfio, perthynas newydd yn cael ei chreu – ynghanol trallod, gofid ac ing yr amgylchiadau y mae llaw yn cael ei hestyn, braich yn cofleidio, cysur yn cael ei fynegi.
A dyma yw dilysnod yr eglwys ar hyd y cenedlaethau – cariad, cymorth, caredigrwydd, lletygarwch.
Mewn dyddiau ansicr bydd yr elfennau hynny yn fodd i’n cynnal a’n calonogi wrth inni gyda’n gilydd gyfeirio’n taith ymlaen i gyfeiriad y Pasg, ei oruchafiaeth a’i obaith.
Y mae geiriau emyn Richard Gillard yn fynegiant o’r hyn yw cymuned ffydd ac o’n cyfrifoldeb i estyn cymorth a thosturi wrth inni gerdded ymlaen:
Brother, sister, let me serve you,
Let me be as Christ to you,
Pray that I may have the grace
To let you be my servant too.
We are pilgrims on a journey
And companions on the road,
We are here to help each other
Walk the mile and bear the load. (R.G.)
Brawd a chwaer, gad imi weini,
Gad im fod fel Crist i ti,
A boed imi’n rasol dderbyn
Dy gynhorthwy parod di.
Pererinion ar ein trywydd,
Cyd-ymdeithwyr law yn llaw,
Yma ’nghyd i helpu’n gilydd,
Rhannu’r baich beth bynnag ddaw. (addasiad PMT)
Gyda’m cofion cynhesaf atoch i gyd, Peter
Darlleniadau: Eseia 66:13–14; 49 15; Diarhebion 3:10–31; Luc 2: 22–35, 51; Ioan19:25–27.
Gweddi: Mawrygwn dy enw, O Dad, am Sul y Mamau, yn ddydd i goffáu ac i ddiolch am gariad mam, am eu hymdrech a’u haberth, eu cyfarwyddyd a’u cyngor ac am y dylanwad o’u bywyd a roes gyfeiriad i’n bywydau ni.
Diolch am fywyd Mair, mam Iesu. Helpa ni i efelychu ei hesiampl a’i hymroddiad, dyfnha ein cred a chrea ynom y parodrwydd i estyn llaw a rhannu baich, i gynnal a chysuro yn enw Crist, Arglwydd ein bywyd, Amen.
Gweddi’r Arglwydd